No 1-“BAŞKASI YAPMASIN, BEN DE YAPMAM”
Önümüzdeki birkaç hafta, toplum yaşamımızı şekillendiren değer ölçüleri içinde yer alan birkaç virüsü tanıtmak istiyorum. Bu hafta sıra en masum görünüşlü, fakat en öldürücü olanında: “Başkası yapmasın, ben de yapmam!”
“Güvenlik Şeridi: Güvenlik şeridinde araç sürmek başkalarının yaşamlarına kasdetmekle eşdeğerdir. Taammüden cinayetle, ambulansın geçebileceği tek yolu kapatmak arasındaki tek fark, halkımızın bu konudaki bilinçsizliğidir. Yoksa insan, gözünün önünde işlenen bu dizi cinayetlere kayıtsız kalabilir mi?
Batı medeniyetiyle bizi ayıran şey ne islam ne de gelirimizin düşüklüğüdür. Esas ayıran, işte bu ve benzeri konulardaki duyarsızlığımızdır. Gelişmiş toplumların insanları, bu kayıtsızlığımızı kendilerinin yüzlerce yılda inşa ettikleri medeniyete bir saldırı olarak görüyor ve bu yüzden de bizden nefret ediyorlar. Biz ise bunu hala anlamıyor ve Avrupa Birliği'ne girerek bu nefreti sempatiye çevireceğimizi zannediyoruz. Bu boşunadır. İşte Türklerin trajedisi özet olarak budur.
Bütün bunlar böyledir. Ama doğrusunu söylemek gerekirse ben de güvenlik şeridini kullanıyor, zaman zaman kırmızı ışıkta da geçiyorum. Ama bunu birçok insan yapıyor. Onların yapmasına engel olunsun ben de seve seve uyarım.”
Ezber: Ezber zihinsel soykırım demektir. Bir toplumu tankla topla yıkamayabilirsiniz. Ama uzun vadede en etkin silah, o toplumun bireylerinin düşünme yetilerini zayıflatmaktır. Kendisine belletilenleri, tek ve değişmez doğrular olarak benimsemeye koşullandırılan çocuklardan ne vatandaş, ne bilim adamı, ne politikacı ne de bir başka şey olur. Nitekim olmuyor da.
Her gün yakındığımız çeşitli sorunların altında, bellediği kalıpların dışına çıkamayan, icadı ayıp sayan, “hareketli ceset” benzeri insanlar yatmıyor mu?
Bu cinayeti bir an önce durdurmak gerekir. Okullarda öğretilen her şeyin, belirli koşullara “göre” olduğu, o koşullar değiştiğinde doğruların da değişeceği öğretilmelidir.
Ama ne yapayım ben de bir öğretmen olarak mevcut sistemin dışına çıkamıyorum. Çünkü, başta ezber yaptırmadığını iddia eden okullar dahil herkes ezbere dayalı öğretme yaptırıyor. Eğer bana emir verilir ve başkaları da terk ederse ben de katiyen ezber yaptırmam, ben ezbere karşıyım.”
Rüşvet: Eğer rüşvetin tanımına dikkat edilirse toplumda ne denli yaygın olduğu hayretle görülecektir. “Elindeki yetkiyi kendine çıkar sağlama yönünde kullanma” biçiminde tanımlanabilecek olan rüşvetin en yaygın olduğu yer politikadır. Elindeki imkanları seçim bölgesine yağdıran bakan, bu imkanları hiç sesini çıkarmadan kabul eden seçmen, aldı-verdi tipi rüşvetler halinde mangalda kül bırakmayan ama bu tür rüşvetleri görmezden gelen basın, bunların hepsi rüşvet olgusunun taraflarıdır.
Evet ben de işimi yürütmek için gümrükte rüşvet vermek zorunda kalıyorum. Aksi halde iş duracak. Rüşvet o kadar yaygın ki herkes veriyor herkes alıyor. Başkaları alıp vermesin ben de vermem”
Bu ya da benzeri sözler, hepimizin aşina olduğu sözlerdir. Her tür eğriliği yapanların, üstüne üstlük bir de ders verip zeytinyağı gibi üste çıkmalarına imkan tanıyan mantık operatörü, “başkası yapmasın, ben de yapmam” olarak özetlenebilir.
Bunun öldürücülüğü, dış kabuğunu saran adalet mesajından geliyor. Ama dış kabuk kaldırılınca altından şu dehşet verici öz çıkıyor: Ben yaptığımı sürdüreceğim, hatta bu konuda etrafa ders dahi vereceğim. Ama ortaya, yerine getirilmesi öylesine imkansız bir koşul atacağım ki herkes beni haklı bulacak. Nasıl olsa binlerce insan arasından bir kişi çıkar ve eğrilik yapar, ben de onu örnek gösteririm. Ayrıca, kimse çıkmasa da ben olduğunu iddia ederim!
Acaba, bu tür virüsleri üreten bir laboratuvar var mı? Bunları kimler üretiyor? Kimler etrafa dağıtıyor? Ne ilginç sorular değil mi?
No 2-“EVET AMA YİNE DE”
Geçen hafta en tehlikeli virüs olarak birinci sıraya aldığım “başkası yapmasın ben de yapmam”dan sonra bu hafta en az onun kadar sinsi ikinci bir virüsü tanıtacağım. Aslında “tanıtma” sözcüğü buraya pek uymuyor, çünkü hergün defalarca duyuyor, belki de kullanıyoruz.
İnsan yaşamını kolaylaştıran şeyler listesi yapsak belki de en başlara yerleşebilecek olanlar, hemen her dakika kullandığımız ve, veya, değil gibi mantık operatörleridir. Bunların, insanlık tarihiyle yaşıt olduklarını kestirmek zor değildir. Ayrıca, isimleri böyle konulmamış olsa da hemen tüm canlıların bunlara benzer operatörler kullandıkları da doğrudur.
Bu operatörler bir bakıma yaşamı kolaylaştırırlarken, diğer açıdan bakıldığında yaşamın serbestliklerini sınırlarlar. Örneğin, “bana elma veya armut cinslerinden birisini söyleyiniz” denildiğinde herkes bilir ki, sadece bu iki meyve kümesinden birine ait olan bir cins söylenmelidir. İşte bu bir sınırlamadır ve cevap olarak karpuz demek niyetinde olan birisinin fena halde canını sıkar.
Onbin yıldır kullanıla geldiği için insanlığın ortak malı haline gelmiş bulunan bu mantık operatörlerinin belirlediği dar kalıplardan sıkılan bir kısım uyanık insanlar yeni operatörler icat etmiş ve yürürlüğe koymuşlardır. Örneğin, elma veya armut konusunda yapılması istenen tercihe karpuz demek isteyen kişi -ki muhtemelen bizim bir vatandaşımızdır-, yeni bir mantık operatörü düşünmüş ve bu yazıya konu olan 2 numaralı virüsü icadetmiştir. Böylece, normal insanlara göre mesela elma olması gereken yanıt bu defa, “evet elma ama yine de karpuz” haline gelme imkanı bulmuştur.
Böyle bir operatörün pratik hayatta bir işe yaramayacağı, bu gibi işlerle uğraşanların vakti bol yapacak işi olmayan insanlar oldukları gibi bir düşünce akla gelebilir. Gerçek ise tamamen farklıdır. Bu ve bu gibi icatlar, onları kullananlara fevkalade rahat bir yaşam sağlarlar. Bu operatörlerin bir üstünlüğü de, kullanımlarının belirli bir meslek, yaşam kesiti gibi sınırlayıcılarla tahdit edilmemiş oluşudur. Bu denli esnek, her duruma bu kadar kolay adapte edilebilen bir başka fiziki araç icadedilmemiştir.
Örneğin, bu araçtan bilimsel alanda yararlanmak isteyen bir kişi şöyle bir sav ileri sürmek imkanına kavuşur: “Kıt kaynaklarımızın geniş ihtiyaç alanlarımıza doğru tahsis edilmesi esastır. Bu ilke bilimsel araştırmaların saptanmasında da geçerlidir. Hatta diğer alanlardan daha çok geçerlidir. Türkiye'nin öncelikli ihtiyaç alanlarında araştırma ihtiyacı dururken, bunları dikkate almayan araştırma konularına para harcanması doğru değildir. Bu en azından bilim etiği açısından yanlıştır. Ama ben yine de, bu gibi araştırmaların yapılmasını son derece yararlı buluyorum”.
Ya da, “
Ezber, çocuklarımızın zihinlerini donduruyor, onların yaratıcılıklarını öldürüyor, onları başkalarına muhtaç insan durumuna getiriyor. Sakalı bıyığı ağarmış insanlar her başları sıkıştıkça kurtarıcı arıyorlar. Bütün bunların nedeni ezber denilen ve kuşku duymadan belleme demek olan ve de genellikle salt bellemek ile karıştırılan illettir. Ama yine de belli şeylerin ezberlenmesi yararlı hatta zorunludur. Ezber olmadan nasıl eğitim olabilir ki?”
Veya, “Sigara insan sağlığına zararlıdır, ayrıca çocuklar söylenenleri değil yapılanları taklit ederler. Onlara sigara konusunda ceza uygulayıp bir yandan da sigara içmek açıklanabilir bir olay değildir. Ama yine de zaman zaman içilebilir.”
Bu bir iki örnekten görüldüğü gibi, “evet ama yine de” mantık operatörü, yaşamı kolaylaştırıcılık yönünden eşsiz bir araçtır.
İnsanlığın ortak değeri haline gelmiş değerlere hiç itiraz etmeden, onların tam terslerini yapma imkanı tanır. Hele yalnız icadeden tarafından değil de başkaları tarafından da kullanılır duruma gelince, bu defa No 1 virüs (başkası yapmasın ben de yapmam) ile birlikte kullanılarak başa çıkılamaz bir güç kazanır.
Medeni toplumlar bir yandan evreni anlam yolunda keşif ve icatlar yaparlarken, diğerleri de böyle icatlar yaparlar.
Bir toplumsal iyileşme programının ilk ve vazgeçilmez adımı, zihinlerimizin bu virüslerden arındırılması olmalıdır.
No 3-“SİYASET, VATANDAŞIN SORUNLARINI ÇÖZMEK İÇİN YAPILIR”
İki hafta evvel en tehlikeli virüs olarak birinci sıraya koyduğumuz “başkaları yapmasın ben de yapmam” dan sonra geçen hafta sıra en az onun kadar tehlikeli olan, “evet ama yine de” virüsündeydi.
Bu hafta, virüs üreten virüslerin sonuncusuna sıra geldi. Başlıktan da görüldüğü gibi bu, hem siyasiler hem de vatandaşlar arasında yaygın kabul görmüş olan bir değer ölçüsüdür.
Değer ölçülerimizi enfekte eden virüslerin sayısı sadece üçle sınırlı olmalıp belki de yüzlercedir. Bununla beraber, bu üç tanesi en doğurgan olanlardandır. Diğerlerinin çoğu bunların kendi aralarındaki kombinezonlardır.
Doğurgan virüslerin tehlikesinin nedeni, genel kabul görmeleridir. “Siyasetin topluma hizmet olduğu, hizmetin en makbulünün de toplumun sorunlarının çözümüne ortam hazırlamak olduğu” gerçeği hafifçe çarpıtılarak bu virüs elde edilmiştir. Topumun sorunlarının çözümüne hizmet etmek, toplumun sorunlarını çözmek olarak değişince, bu virüs ortaya çıkmıştır.
Çeşitli TV kanallarında, sokaktaki vatandaşlarla yapılan söyleşilere verilen ortak yanıtlar, komedyenlerimizin eleştirilerindeki ortak tema, gelmiş geçmiş muhalefet, hatta iktidar partilerinin mensuplarının ortak söylemleri hep aynı noktaya yöneliktir: devlet vatandaşın sorununu çözemiyor!
Devleti sistemini oluşturan ögeler içinde eleştiriye en açık kesim politikacılar olduğu için de, bu yetersizlik onların bir eksikliği olarak tanılanıyor. İşin kötüsü, politikacı da, sorunları çözmenin kendi görevi olduğu ve de onları çözebilme erkinin kendisinde bulunduğu gibi inançlarla bu işi üstleniyor ve “yakınma yoluyla korunma” gibi bir yolu seçiyor.
İçlerinden birilerinin çıkıp da şunu söylemez mi?
«Ey vatandaşlar! Herkes söze demokrasi diye başlıyor. Demokrasi, insanların kendi kendilerini yönetmeleri ise, biz sizin sorunlarınızı niçin ve de nasıl çözelim? Sizlerle önce bu konularda anlaşalım. Siz kendi sorunlarınızı çözme yolunda gerekli çözüm araçlarını gerek icat, gerek geliştirme, gerekse kopya yoluyla ortaya koyamıyorsanız, çözümleri başkalarından bekliyorsanız bu demokrasi sevdasından vazgeçin. Demokrasi istiyorsanız sorun çözme becerinizi geliştirmek zorundasınız. Demokrasi aciz insanların sürüler halinde başkalarınca güdüldüğü rejimin adı değildir. Bu becerinizi geliştirme konusunda isteğiniz, enerjiniz, cesaretiniz, sağduyunuz yoksa o zaman da kaderinize katlanın.
Bu güç tercihleri yapmadan düze çıkacağınızı söyleyenler ya cahil ya yalancıdırlar, inanmayınız. Ben size açıkça söylüyorum: Eğer bana oy verirseniz sizin sorunlarınızı çözmeye kalkışmayacağım. Sadece, sizin kendi geliştireceğiniz sorun çözme araçlarını kullanabilmeniz için önünüzde engeller varsa ve onlar bizler tarafından konulmuşsa onları -yine sizin çizeceğiniz hareket biçimine göre- kaldırmaya çaba harcayacağım.Haydi yolunuz açık olsun»
Zihinsel kurgu (mind set) içindeki bu virüslerden arınmadan birinci lige geçmek mümkün değildir. Nasıl arınırız? sorusunun yanıtı ise basittir: önce, bunun bir sorun olduğunu içtenlikle kabul ederek.
ZİHİNSEL VİRÜSLER:
No 4-“SANA NE!”
Bu hafta sıra, tehlikeli virüslerin sonuncusuna geldi: “Sana ne!” (ve onun türevi “bana ne!”). Demokrasinin başlıca dayanaklarından -belki de bir numaralısı- olan yurttaş denetimini bir anda imkansız kılıveren bu virüsün vatanı belli olmamakla birlikte, ülkemizi pek sevip yaygınlaştığı bilinmektedir.
Söylendiği ilk anda, yapılan ve neye dayanılarak yapıldığı pek açık olmayan bir uyarının ahlaki, yasal ya da benzer bir dayanağının sorulması gibi bir çağrışım yaratırsa da hiç öyle bir zorunluk olmadan da özgürce kullanılabilen son derece yararlı bir alettir.
Örneğin, resim çeken bir gazeteciyi coplayan polise yanlışlıkla yapılabilecek, “memur bey, sizin görevleriniz içinde resim çekmeyi önlemek de var mı?” biçimindeki bir yurttaşlık görevine karşı normal mantık kuralları içinde söylenebilecek hiç bir şey yokken, bu virüsü kullanarak güzel bir cevap verilebilir.
Ya da far ampullerini halojenlerle değiştirerek çocukluğundan beri içinde birikmiş bulunan ezilmişliğini tedavi etmeye çalışan bir sürücüye yapılabilecek “sayın sürücü bey, siz savaşa mı gidiyorsunuz?” gibi bir ikaza karşı “sana ne ulan!” şeklinde gayet anlamlı bir yanıt beklenmelidir.
Hemen her durum karşısında hiç bir güçlükle karşılaşmadan işin içinden çıkmanıza, çıkmak bir yana suçlu konumdan güçlü konuma geçmenize yarayan bir araçtır.
Bu yanıt biçimi dönerek kendisine yataklık yapacak bir eşleniğini üretmiştir: “bana ne!”..
“Bana ne”, “sana ne” gibi kullanımı rahat bir kavram değildir. Özellikle entel kesim arasında her şeye maydanoz olmak, ama işe yarar bir şey yapmamak pek makbul sayıldığı için öyle uluorta “bana ne” demek ayıp sayılır olmuştur. Bunun yerine, tamamen aynı anlama gelen, üstüne üstlük bir de alacaklı duruma gelme imkanı sağlayan, “bu memleket katiyen düzelmez”, “önce tepeden başlamalı”, dizisine ait kalıplardan bir tanesi kullanılır olmuştur.
Sevgili okurlarım,
Geçtiğimiz 3 hafta içinde ve bu yazımla biraz şaka yollu sizlere sunduğum bu zihinsel virüslerle mücadele için ne yazık ki kestirme bir yol mevcut değildir. Tek mümkün görünen ve galiba da rastgele insan kitlelerini “ulus”a dönüştüren reçete, toplumumuzun zihinsel kurgusu içindeki tüm değer ölçülerini gözden geçirmektir.
Bunun için ne dış yardıma ve ne de devrimlere ihtiyaç vardır. Zihinsel kurgu (mindset) içinde yer alan bu değer ölçülerinin ne denli üretken birer melanet kaynağı olduğunu kabul edenlerin yılmadan, iğnelerle kazacakları kuyulara ihtiyaç vardır. Büyük medeniyetler hep bu türlü kurulmuşlar, yıkılanlar da kestirme yollar ararlarken yok olmuşlardır.
Yarın sabahtan itibaren bu toplumsal ayıplar çevresinde duyarlık yaratmak üzere, tek başımıza ya da gruplar halinde, yaratıcı fikirlere dayalı çözümler üretmeye başlayabilir miyiz?
EL, YÜZ VE ZİHİN TEMİZLİĞİ !
“
Yıkanma” denilen eylemin ortaya çıkışı herhalde “kirlenme” ve “arınma” kavramlarıyla eşzamanlıdır. İnsanların, ellerini, yüzlerini, bedenlerini -zaman zaman da olsa- yıkamaları, çeşitli şekillerde onlara bulaşan “kir”lerden arınmak içindir.
Bu ihtiyacın sıklığı ve derinliği, kişilerin bu konudaki duyarlıklarına, ama daha büyük ölçüde de çeşitli kirleticilerle temas sıklıklarına ve o kaynakların kirleticiliklerine bağlıdır.
Bu arınmanın gereksiz olduğunu savunabilecek bir azınlık -var mıdır bilinmez- hariç, hiç kimse bu yaklaşımı yadsımamış ve insanoğlu yüzlerce yıldır hep yıkanagelmiştir.
Peki, insanoğlunun bu denli doğal kabul edip uygulayageldiği bu adet, niçin yalnız fiziki beden ile sınırlı kalmıştır? Halbuki diğer tür kirleticilerin sürekli bombardmanı altındaki zihinlerimizde de, aynen el, yüz ve bedenlerimizdekine benzer kirlenmeler oluşur.
“Zihinsel kirlenme” ya da “değer kirlenmesi” denilebilecek bu olguya yol açanlar bu defa fiziki partiküller değil, temas halinde olduğumuz insanların tutum ve davranışları ile, çeşitli kaynaklardan bize ulaşan “koşullayıcı enformasyon”dur.
Filan deterjanın öbürlerinden daha beyaz yıkadığı, ya da fişmanca gazetenin 48 parça ithal tabak verme duyurularının dakikada birkaç defa tekrarlanması koşullayıcı enformasyona; okullarımızda yıllardır kafalarımıza kakılan “ben öğretmezsem sen anlamazsın” tutumu da koşullayıcı tutuma birer örnektir.
İnsanoğlunun en zayıf yanı olan “koşullanmaya açıklık”, bu acıya dayanamayacağını hissettiği için yine kendince bir övünç vesilesi haline getirilmiş ve “düşünme”, “öğrenme” gibi, bu yetmezliğin birkaç dışavurumuyla gurur duyar olmuştur. Ama bu kaçış, koşullanmaya açıklık zafiyetini çözememiş ve çevresindeki davranışlardan etkilenir olmuştur.
Zihinsel kirlenmenin bir nedeni işte budur.Çok sayıda insan, diğerlerine kabul edilemez gelen kimi tutum ve davranışları böyle edinmektedir.
Beden temizliğinin nasıl yapılacağı konusunda dahi koşullayıcı bilgilendirme ve tutumun etkisinde kalıp onu dahi çoğunlukla yanlış yapabilen insanoğlu, acaba zihinsel kirlerden kendini arındırmak için niçin yaygın metotlar geliştirmemiştir?
“Kendinin farkına varma”, “dıştan içine bakabilme”, “kendine korkmadan bakabilme” gibi yollar, acaba niçin az sayıda düşünürün öğretileri içinde kalmış, gündelik temizlik gibi yaygınlaşmamıştır?
Henüz birkaç milyon yıllık geçmişimiz insan ömrüne göre algılanamaz bir uzunluktaysa da evren yaşına göre henüz bebek sayılabilir. İnsanoğlu bunları bir gün gündeminin ilk sıralarına yerleştirecek ve büyük bir olasılıkla yaşam hakkının dahi önüne bir başka hak getirecektir: koşullanmama hakkı!
Üçüncü bin yıla girerken örgün ve yaygın bütün eğitim sistemleri, öğretme yerine öğrenme kavramını koyma yolundadırlar. Bir Kanada firması olan CIBC, hizmet içi eğitimde şu sloganı benimsemiştir: Öğrenme, çalışanın sorumluluğudur!
Bu yaklaşımın temel taşı ise “eksiklerinin farkına varmak”tır.
Şu an için yapılabilecek olan, bir an iç sessizliğimizi sağlayıp, zihinlerimizin ne gibi kirleticilerle kirlenmiş olduğunun “farkına varmaya çalışmak”tır. Nasıl temizleneceği ise yine herkesin bireysel buluşçuluğuna bağlıdır.
Yazarı: M.Tinaz TİTİZ
Tıpkı nezle gibi, insanların duygusal durumları da bulaşıcı olabilir. Üzgün birini gördüğünüzde hüzünlenirken, neşeli birinin yanında siz de gülümsemeye başlayabilirsiniz. Northwestern Üniversitesi’nden sosyal psikolog Adam Galinsky benzer durumun kötü kararlar için de geçerli olup olmadığını araştırmıştır. Bir grup öğrenci ile yaptıkları bir deneyde, katılımcılardan açık artırma yapan birini izleyerek vereceği kararlarda yardımcı olmaları istenmiştir. Açık artırma yapan kişi ile hakkında verilen bilgiler (aynı ayda ve yılda doğmuş olma, aynı okulda okumuş olma gibi) aracılığıyla bir şekilde bağlantı kuran katılımcıların, deneyin kurgusunun parçası olan bu kişi yanlış kararlar verdikçe ve para kaybettikçe, kendilerinin de para kaybetmeye başladığı görülmüştür. Herhangi bir bağ hissetmeyen kişilerde ise bu davranışa rastlanmamıştır. Araştırmacılar bu sonuçların özellikle de ekonomik krizden etkilenerek para kaybetmeye başlayan kurumların, yanlış kararlarını düzeltebilmek ve çöküşlerini durdurabilmek için, firmanın dışından bir gözlemciden yardım almalarının daha faydalı olacağı şeklinde yorumlanabileceğini söylemektedirler.
BİR MİLYAR YILLIK HARD DİSK
Anılarınızı ya da verilerinizi kaydetmek istediğinizde kullandığınız videokasetlerinin ya da DVDlerin bu bilgileri sonsuza dek saklamasını ister misiniz? Günümüzde mevcut DVD’lerle bunu başarmak mümkün değil. Nano teknoloji ile ilgilenen bir grup bilimci, karbon nano tüplere yerleştirilen demir iyonları aracılığıyla bilgiyi elektronik ortamda “1”, “0” kodları ile kaydetmenin mümkün olduğunu düşünmekteler. Nano tüpler de elmas gibi bilinen en dayanıklı ve aşınmayan maddeler arasında sayılıyor. Nano tüplerden kayıtların depolanması amacıyla yararlanılması başarıldığında, bu kayıtların tahmin edilemeyecek kadar uzun süre saklanılabileceği düşünülüyor. California Üniversitesi’nden fizikçi Alex Zettl ve ekibi laboratuvar çalışmalarının başarılı olduğunu ancak bir dizi deneye daha ihtiyaç duyulduğunu bildirmekteler.
RİTMİ TAKİP ET KUŞUM
Dans, dinlediğimiz müziğin ritmini takip edebilme yetimizle yakından ilgilidir. Ritme uygun hareket edebilme becerisi, insan beyninin işitme ve motor korteksleri arasındaki nöral bağlantılar aracılığıyla gerçekleşmektedir. Bir nörobiyoloğun Snowball isimli papağanın dans videosunu You Tube’da izlemesine dek bu becerinin sadece insanlara özgü olduğu düşünülmekteydi. California Nörobilim Enstitüsü’nden nörobiyolog Aniruddh Patel, papağanı izledikten sonra onunla bir dizi deney yapmıştır. Deneyde papağana belirli bir ritimde müzik dinletilmiş, papağan müziğin ritmine uygun bir şekilde sallanmaya başlayınca ritim değiştirilmiştir. Hem hızlandırıldığında hem de yavaşlatıldığında papağanın da hareketlerini ritimdeki değişikliğe göre ayarladığı belirlenmiştir. Hayvanlarla ilgili yapılan bu keşif, insan müziğinin evrimini araştırmak için hayvan modellerinin kullanılabilmesinin ilk kez yolunu açmıştır.
MİLYARLARCA KAT GÜÇLÜ NÖTRON YILDIZLAR
Dev bir yıldız yakıtını tükettiğinde ve merkezindeki çekim gücüne daha fazla karşı koyamadığında, çekirdeği büzülmeye başlar ve küçük bir astroid hacmine ulaşırken, kütlesinin büyük kısmı süpernova adı verilen muazzam büyüklükteki patlamalara yol açar. Geride saniyede yüzlerce kez dönebilen, çok küçük hacimde çok fazla miktarda maddenin yer aldığı oluşumlar kalır. Astrofizikçiler oluşan bu nötron yıldızlarının yoğunluğu yüksek oluşumlar olduklarını zaten bilmekteydiler. Bu maddenin gücü ise şimdiye kadar bilinmemekteydi. Indiana Üniversitesi’nden astrofizikçi Charles Horowitz ve Los Alamos Ulusal Laboratuarı’ndan madde bilimci Kai Kadau geliştirdikleri bir bilgisayar simülasyonu aracılığıyla yıldızı oluşturan maddenin bilinen en güçlü çelikten on milyar kat daha güçlü olduğunu belirlediler.
YENİ ZELANDA AĞACININ MACERALARI
Yeni Zelanda’da yetişen bir ağaç türü, yaşam süreci boyunca görünümünü iki kez değiştirmektedir. Fide halindeyken ağaç, lekeli küçük kahverengi yapraklara sahiptir. Büyüdükçe yapraklar irileşip uçları bir çengele benzer şekilde kıvrılmaktadır. Yetişkinliğinde ise boyu 20 metreye ulaşan ağacın yaprakları küçülmekte ve yeşil renk almaktadır. Bilimciler bu değişimin, Yeni Zelanda’da 500 yıl önce yaşayan ve soyu tükenmiş uçamayan dev bir kuşa karşı ağacın kendisini korumak için geliştirdiği bir strateji olduğunu düşünmekteler. Bu varsayımı sınamak için yapılan çalışmalarda, boyu ancak 10 santimetre olan fidelerin sahip olduğu kahverengi yaprakların, ormanın zeminindeki ölü yapraklarla aynı dalga boyunda ışığı yansıttığı belirlendi. Böylelikle fidan kendisini ölü bir yaprak gibi göstermeyi başarıyordu. Biraz daha büyüdüğünde oluşan şekil değişikliği ve renkli beneklerin, yaprakların yenmesi güç olduğu izlenimini veriyor olabileceği düşünülmekte. Dev kuşun yetişemeyeceği kadar büyümeyi başaran ağacın yaprakları ise yeşil renge kavuşmakta. Bilimciler her ne kadar bu varsayımların doğruluğunun kesin olarak kanıtlanamayacağını kabul etseler de, bir bitkinin evrimini anlamak için onunla aynı bölgede yaşayan soyu tükenmiş hayvanların yapılarına da dikkat etmek gerektiğini söylemekteler.
VİRÜSÜN ZAMAN YOLCULUĞU
Binlerce yabanarısı türü yumurtalarını, bir tür zehirle felç ettikleri tırtılların vücuduna bırakmaktadır. Böylelikle etkisiz hale getirilen ev sahibinin vücudunda yumurtalar, hem gerekli besine kavuşarak hem de güven içinde büyüyebilmektedir. Araştırmacılar uzun zamandır, yabanarılarının ev sahiplerini felç etmek için kullandıkları zehrin nasıl bir madde olduğunu merak etmekteler. Zehrin yapısı ile ilgili ilk ipuçları, 1970lerde elektron mikroskobu ile yapılan incelemelerden sağlanmıştır. Bu incelemelerde zehrin virüsler gibi çift zincirli DNA’ya sahip olduğu belirlenmiştir. Daha sonra yapılan çalışmalar zehrin ayrı viral bir oluşum olmaktan çok, yabanarısının genetik bir salgısı olduğunu düşündürmüştür. Bu karmaşayı aydınlatmak üzere Tours Üniversitesi’nden entomolog Jean-Michel Drezen ve ekibi, arıların zehri salgılayan yumurtalıklarının DNA’ları ile en çok bilinen böcek virüslerinin DNA’larını, zehrin DNA’sı ile karşılaştırmışlardır. Sonuçlar, nudivirüs olarak adlandırılan çok eski bir virüse işaret etmektedir. Araştırmacılar bu durumun, virüsün milyonlarca yıl önce arıyı enfekte etmiş olması ve zaman içinde DNA’sının arının genomu ile bütünleşmesi ile gerçekleşmiş olabileceğini açıklamaktadırlar. Virüs yaşamak için arının yumurtalıklarına, arı da yumurtalarını tırtıllara yerleştirebilmek için virüsün varlığına ihtiyaç duymuş ve bu karşılıklı ihtiyaç genetik bir işbirliğine yol açmıştır!
EINSTEIN’IN BEYNİ
Albert Einstein gibi bir dahi söz konusu olduğunda bilimciler doğal olarak bu dahinin beyninde onu diğer insanlardan ayıran nasıl bir farklılık olduğunu merak ederler. 1955’teki ölümünün ardından Einstein’ın beyni Thomas Harvey isimli bir patolog tarafından çıkarılmıştır. Harvey’in ölçtüğü, fotoğrafladığı ve sakladığı beyin, bir meslektaşı tarafından bölümlere ayrılarak pek çok parçasından mikroskop lamlarına örnek kesitler alınmıştır. İlk anatomik değerlendirme 1999’da nörobiyolog Sandra Witelson tarafından Harvey’nin çektiği fotoğraflara bakılarak yapılmış ve Einstein’ın beyninin parietal loblarının (matematik, görsel-uzamsal bilişle ilgili bölüm) ortalamadan yüzde 15 daha geniş olduğu açıklanmıştır. Bununla birlikte beynin ağırlığı 1230 gram olup, ortalamanın alt sınırında yer almaktadır. Yeni bir keşif ise Florida State Üniversitesi’nde antropolog olarak çalışan Dean Falk’tan gelmiştir. Falk, Einstein’ın beyninin sol elini idare eden motor korteks kısmının yumru şeklinde olduğunu bunun da müzik yeteneği ile ilişkili olabileceğini söylemektedir (Einstein küçük yaşlarından itibaren keman çalmıştır). Ek olarak pariteal bölgelerinin sadece daha geniş değil, girinti ve çıkıntıların paterni açısından da çok nadir bir yapıya sahip olduğu belirlenmiştir. Einstein’ın düşünceleri kelimelerden çok görsel imgeler ve duyumlar olarak deneyimlediğini söylediği bilinmektedir. Parietal loblarının bu özgün şeklinin onun bir tür sinestezik olması ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Her ne kadar tüm bu görüşler eski fotoğraflardaki ipuçlarına dayanılarak ortaya atılsa da, Einstein’ın muhteşem beyninin sırrını çözme yolundaki varsayımlar daha uzun yıllar heyecan yaratacağa benziyor.
Kaynak BirGün .Net
